SEANS NA WEEKEND
W dzisiejszym „Seansie…”
zapraszamy na film, którego głównym bohaterem jest ryba. Nie jest to jednak
film przyrodniczy, ani bajka. Ta ryba, to bowiem rekin, który często robi
użytek ze swoich szczęk.
Wyspa Amity ma
wszystko. Czyste niebo. Łagodne fale. Ciepłą wodę. Ludzie tłoczą się tam
każdego lata. Był to idealny teren na żer.
*
„Szczęki” to jeden z najważniejszych horrorów w historii kina
i obraz, który wyniósł na szczyt kariery Stevena Spielberga.
Fabuła
Amity Island jest spokojną i bezpieczną wysepką. Martin Brody
jest szeryfem tutejszej policji. Pewnego dnia dostaje zawiadomienie o
zaginionej dziewczynie. Jej zmasakrowane zwłoki zostają odnalezione na brzegu
morza. Szeryf odkrywa, że sprawcą jest rekin ludojad. O wszystkim powiadamia
burmistrza. Władze miasta nie zgadzają się na zamknięcie plaży. Nie chcą
wywoływać paniki, żeby nie odstraszyć turystów i nie utracić zysków.
Na konsekwencje tej decyzji nie trzeba czekać długo – rekin
atakuje kąpiącego się przy brzegu Alexa Kintnera. Śmierć chłopca wstrząsa
mieszkańcami Amity, lecz władze miasta pozostają nieugięte. Gdy giną kolejne
ofiary, szeryf Brody wynajmuje Quinta, znanego w okolicy rybaka i łowcę
rekinów. Wraz z nim na polowanie wyrusza Brody oraz oceanolog Matt Hooper.
 

Kadr z filmu

Film w oryginale zatytułowany jest „Jaws” i trwa 124 minuty.
Scenariusz filmu oparty jest na motywach powieści „Szczęki” Petera Benchley’a.
Obraz wyreżyserował Steven Spielberg. Muzykę skomponował John Williams. Zdjęcia
do filmu kręcono od 2 maja do grudnia 1974 roku w Falmouth, Edgartown, Oak
Bluffs, Aquinnah, Menemsha, na wyspie Martha’s Vineyard (Massachusetts, USA),
na Oceanie Południowym, na terenie rezerwatu przyrody Archipelagu Sir Josepha
Banksa (Australia), w Los Angeles, Culver City i na wyspie Santa Catalina
Island (Kalifornia, USA). Premiera „Szczęk” odbyła się 20 czerwca 1975 roku. Na
ekrany polskich kin obraz trafił 1 stycznia 1978.
Obsada
Roy Scheider jako Szeryf Martin Brody
Robert Shaw
jako Quint
Richard
Dreyfuss jako Matt Hooper
Lorraine Gary
jako Ellen Brody
Murray
Hamilton jako Burmistrz Larry Vaughn
Carl Gottlieb
jako Meadows
Jeffrey
Kramer jako Jeff Hendricks
Susan
Backlinie jako Christine „Chrissie” Watkins
 

Kadr z filmu

Producentom filmu zależało na tym, żeby w filmie zagrali mało
jeszcze wtedy znani aktorzy. Nie chcieli, żeby gwiazdy rozpraszały uwagę
widzów.
Przy sporządzaniu obsady do roli Martina Brody’ego
rozpatrywano kandydatury: Josepha Bolognę, Roberta Duvalla (ten zainteresowany
był rolą Quinta) i Charltona Hestona.
Kiedy plaże
zostaną otwarte tego lata zostaniesz ugryziony przez Szczęki.
*
Pierwotnie Steven Spielberg w roli Quinta chciał obsadzić
Sterlinga Haydena, którego grę uniemożliwiły… zaległości podatkowe. Lee
Marvin, któremu zaproponowano wcielenie się w niniejszą postać, nie przyjął
oferty. Natomiast Robert Duvall był zainteresowany rolą, lecz jego kandydatura
została odrzucona.
Przy obsadzaniu roli Matta Hoopera brano pod uwagę
kandydatury Timothy Bottomsa, Jeffa Bridgesa, Joela Greya, Jan-Michaela
Vincenta i Jona Voighta.
Natomiast o rolę Ellen Brody starały się Linda Harrison i
Victoria Principal.
Błędy i ciekawostki
produkcyjne
„Szczęki” stały się filmem kultowym. Nie przeszkodziły w tym
liczne błędy produkcyjne, czasem błahe, niezauważalne, a czasami od razu rzucające
się w oczy. W obrazie Spielberga jest ich na tyle dużo, iż musimy część
pominąć.
Już w otwierającej film scenie ataku rekina pozycja słońca
zmienia się w poszczególnych ujęciach. Podobnie jest ze zniszczeniami łodzi,
jakie wyrządził rekin – w zależności od ujęcia pojawiają się i znikają.
Na statku oglądamy scenę, w której Brody i Hooper robią
węzły, natomiast Quint trafia harpunem w pysk rekina. Chwilę później po
harpunie nie ma śladu.
W filmowym dniu 4 lipca Sean Brody ubrany jest w białą
koszulkę z pomarańczowym kołnierzykiem i zielone szorty. W czasie płaczu
widzimy, iż ma na sobie ciemniejsze szorty i inną koszulkę niż wcześniej.
Następnie w szpitalu ponownie ubrany jest w białą koszulkę i zielone szorty.
W scenie, w której Brody kupuje w sklepie artykuły potrzebne
do zrobienia znaków zakazu wstępu na plażę, przez sklepową witrynę można
zobaczyć dwa budynki. Jednak kiedy Brody wychodzi ze sklepu, widzimy, że te
same budynki wyglądają już inaczej.
Napis „Orca” na łodzi wielokrotnie zmienia swój wygląd
pomiędzy ujęciami: raz litery są pordzewiałe, by za chwilę wyglądać jak nowe.

Podczas sceny paniki na plaży duża część osób, które właśnie
wybiegają z wody i mijają Brody’ego, ma suche stroje.
Kiedy Brody usiłuje nadać ze statku komunikat „mayday”, obok
radia stoi butelka likieru. W kolejnym ujęciu następuje magiczna przemiana w
butelkę wina.
W scenie, w której Quint siłuje się z rekinem na wędce,
Hooper zakłada rękawicę na lewą rękę. W następnym ujęciu ma ją jednak na prawej
ręce.
Knagi, które rekin wyrywa z łodzi, w dalszej części filmu
zamontowane są w najlepsze na pokładzie.
Podczas, gdy Quint opowiada historię USS Indianapolis,
wspomina, że rekiny mają czarne oczy, lecz jeśli kogoś ugryzą, przewracają je i
stają się one białe. Jednak żarłacz „zapomina” o tym pod koniec filmu, gdy
Quint znajduje się w jego paszczy.
Ona była
pierwsza.
*
Hooper wchodząc do klatki, nie ma płetw. W pierwszej
podwodnej scenie ma je już na nogach. W kolejnych ujęciach płetwy znikają, lecz
gdy Hooper opuszcza klatkę, ponownie ma je założone. W tym czasie klatka
zostaje całkowicie zniszczona przez rekina atakującego Hoopera. Lecz gdy Hooper
z niej ucieka, widzimy jak rekin atakuje nieuszkodzoną klatkę.
Kiedy szeryf i Hooper próbują przekonać burmistrza do
zamknięcia plaży, Brody informuje o śmierci 2 osób. Jednak od początku filmu do
tego momentu uśmiercono 3 postacie (dziewczyna na plaży, Alex Kintner i Ben
Gardner). Ten błąd twórców można wyjaśnić, ponieważ scenę z Gardnerem dokręcono
na końcu, gdy inne zdjęcia do filmu zostały już ukończone.

Gdy rekin zaczyna ciągnąć łódź Quint, Brody i Hooper zostają
zamoczeni. W kolejnym ujęciu, gdy Quint trzyma nieruchomo maczetę nad głową,
wszyscy trzej mają suche ubrania. By po chwili, gdy ujęcie ponownie pada na
mężczyzn, wszyscy byli mokrzy.
 

Kadr z filmu

Brody z książki o rekinach dowiaduje się, iż żyją one 2000
lat. W rzeczywistości żadne zwierzęta nie żyją tak długo. Niektóre gatunki
rekinów żyją tylko od 20 do 30 lat. Żarłacz tygrysi może żyć między 30 a 40
lat, natomiast najbardziej „wiekowy” rekin wielorybi dożywa nawet 100-150 lat.
W jednej ze scen widzimy jak rekin wynurza się z wody z
otwartą paszczą. W rzeczywistości drapieżniki te nie mają takiej możliwości.
Gdy wędka Quinta zaczyna się poruszać, brzeg jej szpuli jest
w kolorze błyszczącego metalu. Jednak po podpięciu jej do kamizelki, kolor
zmienia się na szary i matowy, na którym nie ma żadnych odbić.
Na „Orce” pierwotnie załadowanych było pięć beczek, z których
ostatecznie cztery wykorzystano w walce z rekinem. Jednak liczba pozostałych
zbiorników, znajdujących się w danym momencie na statku, najczęściej nie
zgadzała się z sumą użytych.
Nie zgadzają się również daty, dni tygodnia, a nawet
kolejności śmierci ofiar rekina. Przykładowo Brody wypełniając raport o
pierwszej ofierze drapieżnej ryby wpisuje w nim datę znalezienia ciała
dziewczyny – 2 lipca 1974 roku. Później na ogłoszeniu czytamy, iż syn pani
Kintner zginął 29 czerwca, chociaż był on drugą ofiarą. W dodatku w akcie zgonu
pierwszej ofiary Brody wpisuje, że jej śmierć nastąpiła o 23:50, chociaż
wchodziła do wody, gdy jeszcze świeciło słońce. Również nie zgadza się czas
odkrycia jej ciała – zanotowano godz. 22:20, mimo iż stało się to następnego
ranka.
Lubisz ryby?
Ona też cię lubi…
*
Miasteczko Amity to w rzeczywistości Martha’s Vineyard.
W Seal Rocks w Australii nakręcono zdjęcia z prawdziwym
ludojadem, które następnie odpowiednio przemontowano i dołączono do filmu.
Seria filmów „Szczęki” przyczyniła się do zwiększenia
popularności polowań na rekiny. Skala zjawiska stała się tak ogromna, iż
żarłacza białego wpisano na listę gatunków zagrożonych, którą prowadzi
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Zasobów Przyrody.
Tonięcie kutra „Orca” wygląda bardzo realistycznie. Wszystko
dlatego, że… kuter rzeczywiście tonął. W czasie kręcenia tej sceny, sztuczny
rekin niespodziewanie „zaatakował” statek i wyrwał w nim sporą dziurę. Gdy łódź
tonęła kamerzyści porzucili statek i sprzęt. Po wyłowieniu sprzętu okazało się,
że taśma filmowa w kamerze nie ucierpiała i dlatego nieplanowane kadry
przedstawiające tonący kuter wykorzystano w gotowym filmie.
Scena z kąpiącą się kobietą, którą atakuje rekin, została
sparodiowana przez tą samą aktorkę w komedii wojennej Spielberga „1941”. Tym
razem kobietę „napada” japońska łódź podwodna.
Na planie często dochodziło do kłótni pomiędzy Robertem
Shawem a Richardem Dreyfussem.
Filmowy pies Brody’ego w rzeczywistości należał do reżysera
Stevena Spielberga.
Peter Benchley, autor książki, która stała się podstawą
scenariusza, został wyrzucony z planu za narzekanie na pogodę.
Steven Spielberg nazywał rekina ze „Szczęk” Bruce. Takie imię
nosił prawnik reżysera.
W czasie kręcenia sceny na morzu technicy w pewnym momencie
stracili panowanie nad mechanicznym rekinem i ten bezpowrotnie zatonął.
Producenci musieli zamówić kolejny model.
W „Powrocie do przyszłości II” Marty przechodzi obok kina, w
którym grają kolejną (19) część „Szczęk”.
 

Kadr z filmu

Susan Backlinie, grająca Chrissie, nieźle nacierpiała się
podczas realizacji sceny pierwszego ataku rekina. Do stóp zaczepiono jej liny,
które zadawały ból przy każdym pociągnięciu. Nurkowie, którzy ciągnęli ją w
dół, dla dobra filmu nie szczędzili sił.
Scena ataku rekina i paniki na plaży jest inspirowana
autentycznym atakiem żarłacza w Jersey w 1916 roku (wspomina go Hooper).
„Szczęki” to pierwszy film, który zarobił ponad 100 milionów
dolarów. Przy czym koszty jego produkcji wyniosły ok. 8 mln dolarów.
W scenie, gdy na łodzi Quint z Hooperem „licytują się” na
blizny i kontuzje powstałe w wyniku różnych okoliczności, Brody podciąga sweter
i ogląda swoją bliznę po wycięciu wyrostka robaczkowego. Wykorzystano tu
prawdziwą bliznę Roya Scheidera, a nie charakteryzację.
Producenci Richard D. Zanuck i David Brown zapłacili Peterowi
Benchley’owi 175.000 dolarów za prawa do ekranizacji książki oraz pierwszy
scenariusz. Ostatecznie Spielberg napisał własną wersję, według której powstał
film.
Już nigdy nie
wejdziesz do wody!
*
Na potrzeby filmu stworzono 3 mechaniczne rekiny, z których
każdy kosztował 250.000 dolarów.
Kampania reklamowa promująca film kosztowała 700.000 dolarów.
Podczas pierwszego weekendu po ukazaniu się „Szczęk” w
kinach, obraz wyświetlono także w 490 teatrach. Jest to pierwszy taki przypadek
w historii Hollywood.
Słynne dźwięki towarzyszące pojawieniu się rekina stworzył
Tommy Johnson, grając na tubie.
„Szczęki” powstały na podstawie bestsellerowej powieści
Petera Benchleya, lecz film różni się nieco od swojego literackiego
pierwowzoru:
– W książce ginie sześć osób, podczas gdy w filmie mamy o
jedną ofiarę mniej.
– U Benchleya Hooper nawiązuje romans z żoną Brody’ego, zaś u
Spielberga wątek ten pominięto, a Brody i Hooper zaprzyjaźnili się ze sobą.
– W powieści Hooper zginął podczas łowów, natomiast w filmie
udaje mu się ujść z życiem.
– W książce burmistrz Amity miał powiązania z mafią, która
nie chciała utraty zysków z turystyki. Spielberg pominął ten wątek.
 

Kadr z filmu

Steven Spielberg przystępując do realizacji „Szczęk” zapewne
nie spodziewał się tak oszałamiającego sukcesu. Jego poprzednie filmy bowiem
nie odniosły sukcesu i z pewnością nie są wybitnymi dziełami. „Szczęki” okazały
się być dziełem przełomowych w karierze reżysera. To znakomicie zrealizowany
thriller, w którym nie brak wartkiej akcji i świetnej gry aktorskiej.
Oglądający film po prostu nie ma prawa się nudzić. Gwarantuje to świetny
scenariusz oraz wyśmienita praca reżysera. Gdyby „Szczęki” wyreżyserował ktoś
inny, to produkcja bardzo by na tym ucierpiała. Należy wyróżnić tu także efekty
specjalne, które nadal robią dobre wrażenie. Całościowy odbiór obrazu zakłócają
tylko liczne niedopatrzenia, o których wcześniej była mowa.
Oczywiście nie można zapomnieć o niesamowitej muzyce
autorstwa Johna Williamsa, która stopniowo buduje coraz większe napięcie u
widzów i doskonale potęguje filmowy klimat grozy. Motyw przewodni stał się
wręcz kultowy i jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych utworów filmowych.
Dużym atutem „Szczęk” jest także obsada. Aktorzy perfekcyjnie
wczuli się w swoje role, a grane przez nich postacie są wiarygodne i można w
nich wyczuć emocje, jakie towarzyszą osobom będącym w śmiertelnym
niebezpieczeństwie. Szczególnie dotyczy to tria Scheider-Shaw-Dreyfuss.
Postacie zagrane przez wyżej wymienionych są niezwykle wyraziste, każda z nich
przedstawia inny typ osobowości. Prywatnie Shaw i Dreyfuss nie przepadali za
sobą, co sprawiło, iż konflikt między ich bohaterami stał się jeszcze bardziej
przekonujący.
Celem Spielberga było, żeby „Szczęki” poruszały widza,
niepokoiły go. Udało się to na tyle, że taki stan trwa do dziś. Dowodzą tego
liczne prestiżowe nominacje i nagrody, jakie zgarnęło to arcydzieło. Są to
m.in. Oscary za muzykę, dźwięk i montaż oraz nominacja w kategorii najlepszy
film roku; Stevena Spielberga nominowano do Złotego Globu za reżyserię; „Szczęki”
to jeden z 5 filmów tego reżysera, znajdujących się na liście 100 najlepszych
filmów wszech czasów opracowanej przez AFI (Amerykański Instytut Filmowy).
Kadr z filmu

Podsumowując, „Szczęki” to jeden z najlepszych filmów w
historii kina. Obraz ten szybko stał się klasykiem i mimo upływu lat wciąż robi
wrażenie na kolejnych pokoleniach widzów. Klimat dzieła, reżyseria, czy gra
aktorska sprawiają, że ogląda się go w wielkim napięciu. Żadna z trzech kontynuacji
filmu nawet nie próbowała dorównać pierwszej części. Jest to obraz, który
zdecydowanie można polecić wszystkim kinomanom.
Zobacz to
zanim pójdziesz popływać.
*
Michał Sobkowiak
* – wybrane hasła reklamowe filmu